ارزهای دیجیتال بانک مرکزی: تحلیل نیازها، چالش‌ها و پیاده‌سازی

1. مقدمه

همه‌گیری کووید-۱۹ شتاب انتقال به پرداخت‌های دیجیتال را افزایش داده است، به‌طوری‌که رشد پرداخت‌های بدون تماس در سال اول همه‌گیری در صربستان به نزدیک ۷۰٪ رسید. استفاده از پول نقد در اروپا بین سال‌های ۲۰۱۴ تا ۲۰۲۱ یک‌سوم کاهش یافته است و نروگ تنها ۳٪ از کل پرداخت‌ها را با پول نقد گزارش کرده است. این دگرگونی دیجیتال سریع، بانک‌های مرکزی سراسر جهان را وادار کرده است تا برای حفظ حاکمیت پولی و ثبات مالی، به بررسی ارزهای دیجیتال بانک مرکزی (CBDC) بپردازند.

2. انگیزه‌های توسعه CBDC

2.1 حفظ حاکمیت پولی

ابتکارات بخش خصوصی مانند بیت‌کوین (ایجاد شده در ۲۰۰۹-۲۰۰۸) و سایر ارزهای رمزنگاری‌شده، انحصار بانک‌های مرکزی در ایجاد پول را تهدید می‌کنند. ظهور استیبل‌کوین‌ها و ارزهای دیجیتال خصوصی می‌تواند به‌طور اساسی نظام پولی را بازسازی کند و نظم مالی موجود را که بین پول منتشرشده توسط بانک مرکزی (پول بیرونی) و پول ایجادشده توسط بخش خصوصی تمایز قائل می‌شود، به چالش بکشد.

2.2 پاسخ به اختلال فناوری

بانک‌های مرکزی باید با تغییرات فناورانه‌ای که بر فعالیت اقتصادی و رفتار عمومی تأثیر می‌گذارند، سازگار شوند. علاقه فزاینده عمومی به دارایی‌های دیجیتال، همراه با کاهش استفاده از پول نقد، هم فشار و هم فرصتی برای بانک‌های مرکزی ایجاد می‌کند تا در عین حفظ کنترل بر مکانیسم‌های انتقال سیاست پولی، نوآوری کنند.

3. چالش‌ها و معضلات طراحی

3.1 مدل‌های معماری

طراحی CBDC شامل انتخاب‌های حیاتی بین مدل‌های خرد (دسترسی عموم) و کلان (بین‌بانکی) و همچنین تصمیم‌گیری‌ها در مورد پیاده‌سازی فناوری دفتر کل توزیع‌شده (DLT) در مقابل سیستم‌های متمرکز است. تعادل بین حریم خصوصی و انطباق مقررات، چالش‌های طراحی قابل توجهی را ارائه می‌دهد.

3.2 ریسک‌های ثبات مالی

معرفی CBDCها به‌طور بالقوه ریسک‌هایی برای نهادهای مالی موجود، به‌ویژه بانک‌های تجاری که ممکن است با واسطه‌زدایی سپرده مواجه شوند، باز می‌کند. در دوران تنش مالی، سهولت تبدیل سپرده‌های بانکی به CBDCهای بدون ریسک می‌تواند فرار از بانک را تسریع کند و نیازمند طراحی دقیق محدودیت‌های نگهداری و مکانیسم‌های تبدیل است.

4. چارچوب پیاده‌سازی

4.1 مشخصات فنی

سیستم‌های CBDC به زیرساخت فنی قدرتمندی نیاز دارند که قادر به مدیریت حجم بالای تراکنش‌ها باشد و در عین حال امنیت و تاب‌آوری را تضمین کند. انتقال سیاست پولی از طریق CBDCها را می‌توان با استفاده از چارچوب‌های قاعده تیلور اصلاح‌شده مدل کرد:

$i_t = r_t^* + \pi_t + \alpha_\pi(\pi_t - \pi_t^*) + \alpha_y(y_t - y_t^*)$

جایی که $i_t$ نرخ سیاستی، $r_t^*$ نرخ بهره طبیعی، $\pi_t$ تورم و شکاف تولید $(y_t - y_t^*)$ را نشان می‌دهد.

4.2 مدل‌های عملیاتی

مدل عملیاتی دو سطحی، جایی که بانک‌های مرکزی CBDCها را منتشر می‌کنند اما بانک‌های تجاری خدمات مرتبط با مشتری را مدیریت می‌کنند، به نظر قابل اجراترین گزینه می‌رسد. این رویکرد نقش واسطه‌های مالی موجود را حفظ می‌کند و در عین حال از شبکه‌های توزیع و روابط مشتری آن‌ها بهره می‌برد.

function validateCB DCTransaction(transaction) {
  // تأیید امضای دیجیتال
  if (!verifySignature(transaction.signature, transaction.publicKey)) {
    return {valid: false, error: "امضای نامعتبر"};
  }
  
  // بررسی کفایت موجودی
  let senderBalance = getBalance(transaction.sender);
  if (senderBalance < transaction.amount) {
    return {valid: false, error: "موجودی ناکافی"};
  }
  
  // اعتبارسنجی در برابر محدودیت‌های نگهداری
  if (exceedsHoldingLimit(transaction.receiver, transaction.amount)) {
    return {valid: false, error: "محدودیت نگهداری превышена"};
  }
  
  // بررسی‌های ضد پول‌شویی
  if (amlRiskDetected(transaction)) {
    return {valid: false, error: "ریسک AML شناسایی شد"};
  }
  
  return {valid: true, transactionId: generateId()};
}

5. تحلیل انتقادی و چشم‌انداز آینده

6. منابع

1. Bank for International Settlements. (2023). Annual Economic Report 2023: CBDC Developments. BIS Publications.
2. European Central Bank. (2022). Digital Euro: Design and Policy Considerations. ECB Working Paper Series.
3. Lukic, V., Popovic, S., & Jankovic, I. (2023). The Need and Challenges of Central Bank Digital Currencies Introduction. Proceedings of the Faculty of Economics in East Sarajevo.
4. People's Bank of China. (2023). Digital Yuan Pilot: Progress Report. PBoC Official Documentation.
5. Federal Reserve Board. (2022). Money and Payments: The U.S. Dollar in the Age of Digital Transformation. FRB Discussion Paper.